Internetowe QSO

Amatorska sieć AX25 już od wielu lat korzysta z łączy internetowych dodatkowo do łączy radiowych. W wielu krajach sprawa posługiwania się Internetem przez sieci amatorskie była szeroko dyskutowana i budziła szereg sprzeciwów, ponieważ oznacza to uzależnienie się od sieci nieamatorskich (komercyjnych) i może utrudnić utrzymanie obecnych przydziałów częstotliwości względnie uniemożliwić otrzymanie nowych. W niektórych krajach, także w Polsce, uruchamianie takich bramek radiowo-internetowych jest niedozwolone.

Od niedawna łącza internetowe są wykorzystywane także w łącznościach fonicznych.

Wszystkie przytoczone powyżej zastrzeżenia odnoszą się wprawdzie i do tego przypadku, ale warto też zauważyć, że sprzężenie ze sobą stacji przekaźnikowych za pomocą Internetu pozwala na znaczące zwiększenie zasięgu stacji UKF i umożliwia także amatorom, posiadającym wyłącznie licencje UKF, mogącym korzystać w danym momencie wyłącznie ze sprzętu UKF (np. w czasie urlopów) lub niemającym możliwości zainstalowania anteny krótkofalowej, na prowadzenie łączności "DX-owych". Łączności takie nie liczą się w zawodach i przeważnie nie stanowią podstawy do uzyskania dyplomów, ale mogą być ciekawym przeżyciem dla kogoś, kto dotąd był zmuszony do uprawiania krótkofalarstwa w bardziej ograniczonym zakresie. Zwiększenie zasięgu stacji dzięki wykorzystaniu łączy internetowych może jednak zmniejszyć motywację do uzyskania licencji KF.
Na pytanie, w jakim stopniu jest to jeszcze krótkofalarstwo, można odpowiedzieć więc bardzo różnie, ale jednak warto zapoznać się z obecnie stosowanymi systemami.
Ich podstawową zasadą pracy jest transmisja głosu w postaci cyfrowej przy wykorzystaniu protokółów internetowych (VoIP - ang. Voice over IP), identycznie jak w przypadku telefonii internetowej. Dotyczy to oczywiście tylko odcinków łączy prowadzących przez Internet - transmisja przez radio odbywa się analogowo przy wykorzystaniu zwykłych amatorskich radiostacji FM. Stacje przekaźnikowe pracują przeważnie w pasmach 2 m i 70 cm, czasami również w pasmach 6 m albo 23 cm.
Łącza internetowe służą nie tylko do sprzęgania ze sobą stacji przekaźnikowych. Stacje te są w niektórych systemach (Echolink, iLink, eQSO) dostępne również od strony Internetu. Użytkownicy internetowi mogą łączyć się nie tylko z przekaźnikami, ale i prowadzić QSO między sobą parami lub w kółeczkach konferencyjnych. Bramki radiowe muszą być dostępne od strony Internetu jedynie dla licencjonowanych nadawców. W zależności od sieci (obecnie pracuje równolegle kilka podobnych do siebie, ale nie identycznych systemów, korzystających z oddzielnych serwerów) stosowane są różne środki zabezpieczające: rejestracja nowych użytkowników, połączona ze sprawdzeniem prawidłowości danych w spisach nadawców (Echolink, iLink), albo stały nadzór łączności przez operatorów, którzy mogą blokować na bieżąco dostęp osobom nieuprawnionym (eQSO). W sieciach IRLP i WIRES-II dostęp do stacji przekaźnikowych jest możliwy tylko od strony radiowej, a więc z samej zasady pracy są one najlepiej zabezpieczone przed dostępem przez osoby nieposiadające licencji amatorskiej.
Korzystanie z bramek internetowych przez radio nie wymaga użycia żadnego specjalnego wyposażenia, ponieważ jest to zwykła łączność foniczna FM. Ze względu na to, że do sterowania przekaźnikami stosowane są tony DTMF, radiostacja (lub mikrofon) powinna być wyposażona w klawiaturę z koderem DTMF.
Korespondenci internetowi muszą mieć do dyspozycji komputer wyposażony w podsystem akustyczny, mikrofon, głośniki, odpowiedni - jeden z przedstawionych dalej - program komunikacyjny i oczywiście dostęp do Internetu. Jakość i płynność transmisji zależy w znacznym stopniu od szybkości transmisji w kanale dostępowym, dlatego też krótkofalowcy korzystający z wolniejszych (zwłaszcza analogowych) modemów telefonicznych i ew. z usług bardziej przeciążonych serwerów mogą mieć częściej trudności w prowadzeniu QSO.
Krytycy systemów dopuszczających dostęp od strony internetowej podkreślają zagubienie się eksperymentalnego aspektu krótkofalarstwa - wystarczy zamówić i opłacić dostęp do Internetu, a w przypadku wystąpienia problemów technicznych złożyć reklamację u dostawcy. Użytkownik staje się w praktyce wyłącznie konsumentem korzystającym z gotowych i sprawdzonych rozwiązań, a na dodatek mniejsza lub większa część prowadzonych QSO odbywa się wyłącznie na drodze kablowej i nie ma nic wspólnego z komunikacją radiową. Z drugiej jednak strony właśnie dostęp internetowy może stanowić plus w oczach młodzieży - potencjalnych przyszłych adeptów krótkofalarstwa.
Echolink
Do najbardziej popularnych systemów należy obecnie Echolink. Został on opracowany przez K1RFD na początku 2002 r. Oprogramowanie Echolink jest dostępne bezpłatnie pod adresem [1] i pracuje pod systemami Windows 98/2000/XP, a także na komputerach MacIntosh w połączeniu z emulatorem Windows.
Przed uzyskaniem pełnego dostępu do zasobów systemu dokonuje on weryfikacji znaku wywoławczego podanego przez użytkownika w trakcie pierwszego kontaktu i wprowadzonego do konfiguracji programu ("System Setup", rys. 1). W zależności od dostępności danych proces weryfikacji może trwać od kilku minut do kilku godzin lub dni.
Konfiguracja programu jest prosta i wymaga zasadniczo wypełnienia karty "My station" ("Moja stacja") zawierającej oprócz znaku wywoławczego kilka danych osobistych. Podanie adresu elektronicznego nie jest obowiązkowe - służy on tylko do ewentualnej komunikacji z innymi użytkownikami systemu. Ustawienia zawarte na pozostałych kartach można na początek pozostawić bez zmian, jedynie użytkownicy korzystający z wolniejszych kanałów dostępowych do Internetu (np. analogowych modemów telefonicznych) mogą w karcie "Audio" powiększyć rozmiar bufora sieciowego ("Network buffering"), jeżeli odbierają dźwięk z częstymi przerwami. Suwak "PC buffering" służy do zmiany wielkości bufora nadawczego i wymaga regulacji, gdy korespondenci odbierają dźwięk z przerwami. Powiększenie buforów oznacza jednak zwiększenie opóźnienia w odtwarzaniu, dlatego optymalne ustawienie musi być znalezione eksperymentalnie.
Po uzyskaniu połączenia z serwerem Echolink użytkownik otrzymuje na ekranie spis stacji dostępnych w danym momencie i może z niego wybrać dowolnego korespondenta internetowego lub przekaźnik radiowy (rys. 2, rys. 3). Stacje przekaźnikowe pracują przeważnie w pasmach 2m lub 70 cm. Znaki stacji dysponujących wyjściem radiowym zawierają dodatek -R dla przekaźników półdupleksowych lub -L dla stacji simpleksowych - te ostatnie przeważnie są stacjami indywidualnymi. Po uzyskaniu połączenia z wybraną stacją można w zwykły sposób prowadzić foniczne QSO. Do przełączania nadawanie-odbiór służy klawisz odstępu lub symbol na ekranie, a do regulacji siły głosu - mikser Windows. Podane w spisie identyfikatory stacji (numery) służą do nawiązania z nimi połączenia przez radio przy użyciu tonów DTMF.
Serwery Echolink pozwalają także na prowadzenie łączności w trybie konferencyjnym - w kółeczkach. Korespondent może wybrać dowolny z istniejących kanałów konferencyjnych lub założyć własny.
Oprogramowanie Echolink korzysta z kanałów logicznych (ang. socket; port) TCP/IP o numerach 5198 - 5200, które są przeważnie zablokowane w zaporach przeciwwłamaniowych (ang. fire wall). Użytkownicy korzystający z takich zapór (w systemie Windows XP zapora jest automatycznie uruchamiana) powinni albo dopuścić do użytku wymienione kanały w konfiguracji zapory, albo też wyłączyć zaporę na czas korzystania z Echolink.
W celu połączenia komputera z radiostacją można użyć dowolnego układu stosowanego do łączności PSK31 lub SSTV przy użyciu systemu akustycznego komputera albo gotowych urządzeń oferowanych przez niektóre firmy amerykańskie jak np. MFJ, West Mountain Radio, Tigertronics i inne. Niektóre z nich pozwalają również na zdalne sterowanie radiostacją ([2], [3]). Dla bramek radiowych należy wybrać w konfiguracji opcję operatora systemu ("sysop"), zamiast przeznaczonej dla korespondentów internetowych opcji "Single user".
iLink
Poprzednikiem systemu Echolink jest, opracowany przez M0CSH, iLink. Jest on bardzo zbliżony do Echolink, z tym że do połączenia komputera z radiostacją muszą być stosowane gotowe układy jak np. te oferowane przez [2 i 3]. Różnica ta jest oczywiście nieistotna dla użytkowników łączących się przez Internet i nieplanujących połączenia własnych stacji z systemem. Oprogramowanie iLink jest dostępne bezpłatnie pod adresami [4 i 5]. W celu zabezpieczenia się przed dostępem przez osoby niepożądane stosowana jest weryfikacja znaków. Popularność systemu iLink zmniejszyła się znacznie po pojawieniu się Echolinku.
eQSO
Systemy iLink i Echolink korzystają z oddzielnych sieci serwerów. Analogicznie z oddzielnej sieci korzysta trzeci z opisywanych tu systemów, opracowany przez M0ZPD - eQSO. Również i w tym przypadku oprogramowanie - dla systemów Windows - jest dostępne bezpłatnie w Internecie [6, 7 i 15]. Do kluczowania nadajnika wykorzystywane jest złącze COM, podobnie jak np. w programach dla emisji PSK31. Oznacza to, że do połączenia komputera z radiostacją można korzystać zarówno z rozpowszechnionych układów współpracujących z programami dla PSK31, jak i ze wszystkich innych wymienionych powyżej.
Podobnie jak w Echolink w spisie czynnych stacji do znaków bramek radiowych dodawane są oznaczenia -L i -R odpowiednio dla stacji simpleksowych (przeważnie indywidualnych) i półdupleksowych (przekaźników).
Również i w eQSO dostępne są kółeczka konferencyjne. Użytkownicy wchodzący do kółeczka od strony Internetu powinni ograniczyć się do nasłuchu o ile nie posiadają licencji nadawcy, a w kółeczku znajdują się stacje dysponujące wyjściami radiowymi. Natomiast w kółeczkach, w których uczestniczą wyłącznie użytkownicy internetowi, nadawać może każdy niezależnie od tego, czy jest posiadaczem licencji nadawcy czy też nie. Operatorzy bramek radiowych nie powinni wchodzić do kółeczek, w których pracują osoby nielicencjonowane, jeżeli wyjście radiowe jest czynne. Niepodporządkowanie się tym ograniczeniom powoduje wykluczenie z systemu. W przeciwieństwie do poprzednich dwóch rozwiązań w eQSO nie przeprowadza się weryfikacji użytkowników. Niedostateczne zabezpieczenie przed dostępem do eteru przez osoby nieupoważnione należy do najczęstszych punktów krytyki i spowodowało, że popularność eQSO jest znacznie niższa od stopnia akceptacji Echolink.
Instrukcję korzystania z oprogramowania eQSO w języku polskim można znaleźć w Internecie pod adresem [15]. Rysunek 4 przedstawia okno klienta bramki radiowej, czyli programu służącego do prowadzenia QSO. Okno zawiera pola wyboru serwera, stacji docelowej i kółeczka konferencyjnego oraz regulatory siły dźwięku nadawanego i odbieranego. Przycisk "See who's on the system" otwiera okno zawierające spis dostępnych kółeczek (rys. 5).
IRLP
System IRLP (Internet Radio Linking Projekt) pozwala jedynie na dostęp przez kanały radiowe. Internet służy tu tylko do połączenia ze sobą stacji przekaźnikowych. Wyklucza to więc z samej zasady pracy dostęp przez osoby nieupoważnione. Korzystanie z systemu jest dla krótkofalowców podobne do prowadzenia łączności przez zwykłe stacje przekaźnikowe, z tą jedynie różnicą, że w celu połączenia się z odległą stacją przekaźnikową należy podać jej numer identyfikacyjny za pomocą tonów DTMF. Identyfikator stacji składa się ze znaku krzyżyka i czterech cyfr. Dalszy ciąg QSO jest identyczny jak w przypadku łączności lokalnych, należy jedynie po włączeniu nadajnika pozostawić krótką przerwę na czas propagacji sygnału w Internecie oraz trochę dłuższe niż zwykle przerwy pomiędzy relacjami z tego samego powodu.
Oprócz połączeń z pojedynczą stacją przekaźnikową system IRLP pozwala na połączenie ich z większą liczbą za pośrednictwem stacji-reflektora i w konsekwencji na prowadzenie QSO w kółeczkach konferencyjnych.
Liczba sprzężonych przez IRLP przekaźników europejskich jest jak na razie niewielka. Przeważająca ich część znajduje się w Wielkiej Brytanii, Szwecji i Norwegii, a po jednym także w Niemczech (Norymberga), Belgii (Gandawa) i Holandii (Eidhoven). Aktualne mapy rozmieszczenia przekaźników (rys. 6) z podaniem ich identyfikatorów i częstotliwości pracy znajdują się pod adresem [9].
Oprogramowanie stacji przekaźnikowej pracuje pod systemem Linux, a do połączenia komputera z radiostacją stosowany jest specjalny układ sprzęgający.
WIRES-II
WIRES-II (ang. Wide-coverage Internet Repeater Enhancement System) jest siecią przekaźników zorganizowaną i zarządzaną przez firmę YAESU i pracującą w sposób podobny do IRLP. Dostęp do sieci możliwy jest jedynie od strony radiowej, a do połączenia z odległą stacją przekaźnikową konieczne jest podanie za pomocą tonów DTMF jej identyfikatora składającego się z krzyżyka, czterech cyfr i znaku D. Do rozłączenia służy kod składający się z krzyżyka i pięciu dziewiątek albo z krzyżyka, czterech dziewiątek i znaku D. Podobnie jak w systemie IRLP możliwe są zarówno połączenia z pojedynczą stacją przekaźnikową, jak i łączności konferencyjne.
Spisy stacji przekaźnikowych wraz z ich identyfikatorami znajdują się w Internecie pod adresem [11]. Większość stacji przekaźnikowych WIRES-II znajduje się w USA i Japonii. Europejskie stacje WIRES-II pracują w Wielkiej Brytanii, Francji, Szwajcarii, Szwecji i Hiszpanii (w tym jedna na Gran Canarii).
Oprogramowanie stacji przekaźnikowej pracuje pod systemem Windows a do połączenia komputera z radiostacją stosuje się sprzęgacz HRI-100.
Dla polskich użytkowników w chwili obecnej zarówno WIRES-II, jak i IRLP są w praktyce niedostępne, ponieważ ich stacje przekaźnikowe znajdują się dość daleko od granic kraju. Można z nich jednak skorzystać w czasie wyjazdów zagranicznych.
PalTalk
PalTalk jest serwerem konferencyjnym tylko częściowo związanym z krótkofalarstwem. Wśród wielu konferencji tematycznych (ang. chat room) znajdują się również konferencje krótkofalarskie, a w niektórych z dostępnych kółeczek "uczestniczą" również amatorskie stacje przekaźnikowe. O ile w konferencjach wyłącznie internetowych uczestnicy mogą używać dowolnych pseudonimów (ang. nick name), o tyle w kółeczkach dysponujących wyjściem radiowym konieczne jest używanie znaku wywoławczego zamiast pseudonimu. Zaleca się, aby krótkofalowcy posługiwali się znakami wywoławczymi również i w pozostałych konferencjach o tematyce amatorskiej.
Konferencje mogą być prowadzone zarówno na fonii, jak i pisemnie. Oprogramowanie dostępne jest w Internecie pod adresem [16].
Krzysztof Dąbrowski OE1KDA

Adresy internetowe:
[1] www.echolink.org
[2] www.ilinkboards.com
[3] www.ilinkca.com
[4] www.aacnet.net/radio.html
[5] www.repeater.org/ilink
[6] www.eqso.org
[7] www.eqso.net (www.qsl.net/m0zpd)
[8] www.eqso.co.uk
[9] status.irlp.net
[10] www.irlp.net
[11] www.vxstd.com/en/wiresinfo-en
[12] www.2e1ehm.freeserve.co.uk
[13] deb.eqso.org
[14] lincera.free.fr/eQSO/fiches/eQSO_presentation.html
[15] www.republika.pl/sp3inj/hams/eqso
[16] wwww.PalTalk.com
[17] www.wiresii.org

Pełny tekst artykułu na stronach magazynu